De Litouwenrel: China's praktijk in de internationale betrekkingen

Vorige week schreef ik over China’s retoriek in de internationale betrekkingen aan de hand een theoretisch boek van een politicoloog. Het zat vol met mooie woorden over samenwerking, wederzijds vertrouwen en vreedzame ontwikkeling, maar er stond weinig concreets in. Afgelopen maand heeft zich daarentegen iets voltrokken dat zich uitstekend leent voor analyse hoe het buitenlandbeleid in de praktijk wordt aangepakt: de Litouwenrel.

Begin augustus maakte Litouwen namelijk bekend een representative office te openen om banden te onderhouden met Taiwan. Dat is op zich geen wereldschokkend nieuws; er zijn in Europa genoeg van zulke instellingen, ook in Nederland. Het probleem was iets symbolisch, de naam. In plaats van het gebruikelijke Taipei werd Taiwan gebruikt, en dat is voor China uit den boze.

De kracht van een naam

Wat is het verschil precies? Taipei is de hoofdstad van Taiwan en is in de internationale gemeenschap de standaardnaam voor het eiland. Taiwan impliceert immers dat het onafhankelijk is en dus geen onderdeel van China, iets dat onacceptabel is voor de Chinese Communistische Partij. 72 jaar na de split tussen de twee landen houdt het nog altijd vol dat Taiwan herenigd dient te worden met de Volksrepubliek, en duldt daarin geen tegenspraak. 

En sinds 1971 is het woord Taiwan taboe. Dit is het jaar waarin de Volksrepubliek China toetrad tot de veiligheidsraad in plaats van de Republiek China (een andere naam voor Taiwan). En omdat de twee landen elkaar niet erkennen, betekende dit ook dat de meeste landen de officiële banden met Taiwan opzegden. Dit gold ook voor bondgenoten zoals de VS. De lijst met landen die Taiwan vandaag de dag erkennen is niet heel indrukwekkend: Paraguay, Eswatini, vier landen in Midden-Amerika, wat eilandstaten in de Cariben en Oceanië en als laatste Vaticaanstad.

Economisch is China gewoonweg te belangrijk, en daarom gaat het merendeel van de wereld akkoord met China’s wensen. Gong Li benadrukte in zijn boek dat Taiwan een kernpunt is in Chinese diplomatie, een principe dat het land nooit zal opgeven. In internationale samenwerking zie je het ook regelmatig terug als voorwaarde; de Chinese People's Association for Friendship with Foreign Countries (CPAFFC, ook actief in Nederland) heeft als een van zijn doelen “the great cause of nation reunification”. Wat gebeurt er dan als een land zoals Litouwen zich hiertegen verzet? 

Ophef, kort gezegd. China trok de ambassadeur uit Litouwen terug, en eiste dat Litouwen hetzelfde deed. In het statement van de Chinese regering werden er geen doekjes om gewonden: Litouwen respecteert nationale integriteit niet, schendt diplomatieke afspraken, en hun houding wordt door China categorisch afgekeurd. Nog veel hardere woorden klinken echter op het Engelstalige staatsmediaplatform The Global Times, waar een werkelijk absurde column werd gepubliceerd naar aanleiding van het debacle.

Size Matters

“Lithuania will pay the price for making radical moves on the Taiwan question” kopt de website. Het artikel begint relatief feitelijk, en geeft een korte overzicht van het conflict en de geschiedenis van Litouwen. Waarom dat laatste? Deels om de indruk te wekken dat Litouwen zo irrelevant is dat niemand de geschiedenis ervan kent, en deels om te benadrukken dat ze slechts een schoothondje zijn van de VS. Of nou ja, misschien is schoothondje een tikkeltje overdreven. Columnist Hu Xijin schrijft: “It is a US running dog that barks most fiercely at the strategic rivals of the US in exchange for its protection.” Kijk, dat is al veel diplomatieker.

Het hele artikel staat vol met minachtende aanvallen op het adres van Litouwen. Zo noemt Hu dat kleine Baltische staatje abnormaal, maar gelukkig is hij wel zo lief om tips te geven: “The strategy of small countries is usually to seek a balance between large countries.” Hij geeft daarna het voorbeeld van Zwitserland, dat altijd neutraal is gebleven en daardoor tijdens de Tweede Wereldoorlog gespaard bleef. Verhelderend om te zien dat neutraliteit zelfs goed is wanneer een van de partijen letterlijk de nazi’s zijn.  

Uit het artikel spreekt de grootse arrogantie van een groot land. Litouwen is a “crazy, tiny country full of geopolitical fears”. Geen gedoe over de gelijkheid van natiestaten en soevereiniteit ongeacht grootte; de kleine landjes moeten luisteren naar de grote jongens. Ze spelen een bijrol in de geopolitieke orde, en mogen blij zijn als er stabiliteit is in de wereldorde. Hu neemt het wij-zij-denken tot het extreme. Waar Gong Li zo ellenlang sprak over een multipolaire wereld zonder hegemonen, framet deze column de gehele geopolitiek als een rivaliteit tussen China en de VS en hun bondgenoten. Je bent of voor de een, of voor de ander. Van vreedzame samenwerking met win-winresultaten als gevolg is weinig te lezen.

Uit het conflict met Litouwen blijkt duidelijk dat de Chinese overheid nog veel onzekerheid koestert over haar positie in de wereld. De Litouwse erkenning van Taiwan is niet zo radicaal. De harde, dramatische respons van een staatsmediatabloid tegenover een land als Litouwen verraadt de angst dat er meer landen zullen volgen, en dat de huidige situatie precair lijkt volgens de CCP. Dreigen tegenover kleinere landen lijkt de beste tactiek om grootmachten te ontmoedigen actie te ondernemen. 

Over grootmachten gesproken: volgens de Global Times zijn er geruchten dat de VS mogelijk ook naamsveranderingen wil doorvoeren met betrekking tot Taiwan. Mocht dat werkelijk zo zijn, is het interessant om te zien hoe China reageert. De propaganda zal ongetwijfeld vurig zijn, maar of de blaffende hond werkelijk bijt, valt nog te bezien. Laten we hopen dat "vreedzame ontwikkeling" niet enkel retoriek is, maar ook wordt nagevolgd.

Geraadpleegde artikelen van The Global Times: 

https://www.globaltimes.cn/page/202108/1231087.shtml

https://www.globaltimes.cn/page/202109/1234046.shtml