China en Religie: Christendom, Wang Yi & het Geld van de Keizer

De Volksrepubliek China is niet enkel seculier, het is een atheïstische staat. Maar wat betekent dat? Hoe gaat de Partij om met verschillende religies, en welke rol speelt religie in de samenleving? In vijf artikelen bespreek ik de officieel erkende religies: Boeddhisme, Daoïsme, Islam & Christendom, en tenslotte kijk ik nog naar de religieuze dimensie van het Confucianisme. Vandaag op het menu: Christendom, en met name de opkomst van een stedelijk Christendom met een maatschappelijke boodschap.

Het Christendom is niet helemaal nieuw in China. De geschiedenis begint in de Tang-dynastie in de 7e eeuw met nestoriaanse christenen die al contact hadden met het keizerlijk hof. Later, ten tijde van de contrareformatie, probeerden de jezuïeten het katholicisme te verkondigen aan het Chinese rijk onder Kangxi. Ook Nederland deed mee eind 19e eeuw: De Nijmeegse bisschop Ferdinand Hamer was een gedreven missionaris en reisde door de uithoeken van China om het evangelie bekend te maken.

Maar echt voet aan de grond kreeg het Christendom niet. Dat is de afgelopen 50 jaar wel veranderd. In het moderne China, waarin veel mensen, vermoeid door de spirituele leegte van het consumentisme en prestigedrang, op zoek zijn naar nieuwe levenswegen, is het een aantrekkelijke leer. Niet alleen de hoeveelheid christenen verandert, ook de doelgroep: Waar vroeger het vaak gemarginaliseerde groepen waren uit het platteland, is het nu ook in opkomst onder hoogopgeleide stedelingen, die gedesillusioneerd zijn met de Chinese droom.

Allemaal patriotten 

Maar is het Christendom niet verboden in China? Dat beeld lijkt er soms te bestaan in buitenlandse media. De werkelijkheid is iets anders: De Chinese overheid erkent in naam zowel het protestantisme als het katholicisme, maar doet dit op zeer beperkte wijze. Voor allebei de denominaties is er slechts één  toegestane organisatie van wie een gelovige lid mag zijn. 

Deze organisaties, die patriottische bewegingen heten, hebben deels als doel om de religieuze doctrines binnen de grenzen van het toegestane te houden, zodat anti-Chinese of anti-establishment sentimenten snel uitdoven. De hoogste religieuze organen zijn dan ook onderdeel van het Verenigd Front, het propagandadepartement van de Partij. 

Dit gebrek aan onafhankelijkheid leidt tot spanningen met de katholieke kerk, omdat de universele hiërarchie waarvan de paus de leider is, niet wordt erkend. De Partij zelf en niet de paus kiest de bisschoppen uit, met als gevolg dat de katholieke kerk in China niet gerekend wordt tot de wereldwijde katholieke kerk. Vaticaanstad is dan ook het enige land in Europa dat de kant kiest van Taiwan, aangezien het katholicisme daar wel vrij kan aarden. Het protestantisme kent een soortgelijke organisatie: de Patriottische Drie-Zelf Beweging, die christendom probeert te combineren met een Chinees nationalisme, waarbij te veel westerse invloed gevreesd wordt.

Het probleem voor de staat is dat deze verwaterde versies van christendom geen antwoord bieden voor veel zoekende Chinese burgers. Ondanks hun illegale status weten de ondergrondse kerken weten juist meer mensen te trekken. De exacte getallen van gelovigen in China zijn altijd onzeker, maar de consensus is dat ondergrondse kerkgangers de afgelopen decennia de meerderheid vormen van christenen in China. Een van de meest interessante en controversiële gevallen is de Vroege Regenkerk van dominee Wang Yi. 

Goddelijk Recht

Voor zijn bekering was Wang Yi een advocaat en professor in Chengdu, en diende hij als een belangrijke stem in het publieke debat. Als bekend jurist maakte hij zich sterk voor rule of law, waarbij ook de overheid moet handelen volgens de wet. Hij zag hedendaags China als ruled by law, waarbij de wet misbruikt wordt om de machthebbers te helpen.

Deze maatschappelijke kijk en focus op mensenrechten verdween niet toen hij zich in 2008 volledig ging richten op zijn nieuwe levensweg: dominee zijn van de door hem opgerichte Vroege Regenkerk. In zijn preken zocht hij direct de confrontatie op met het politiek gezag, en noemde hij vaak expliciet de naam van Xi Jinping, hem oproepende om tot inkeer te komen. 

Maar het is niet slechts een verhaal van verzet en aanklacht. Interessanter is dat de Vroege Regenkerk een manier van leven buiten de staat om zoekt. Kinderopvang, ouderenzorg, contact met eenzamen en armen, de gemeente probeert diegenen op te vangen die door de staat zijn verwaarloosd.

Lange tijd werden dergelijke activiteiten oogluikend toegestaan of mondjesmaat tegengewerkt; Chengdu ligt duizenden kilometers van Beijing verwijderd, en ver weg van de hoofdstad is het gezag meer ontspannen (een volkswijsheid die in de klassieke dynastieën al gold). Maar de maatschappij is onder leiding van Xi Jinping steeds onverbiddelijker geworden op het gebied van religieuze vrijheid, en dit heeft overal in China impact. 

Eind 2019 werden zo’n 100 gemeenteleden van de Vroege Regenkerk werden opgepakt en veroordeeld voor meerdere delicten, waaronder ondermijning van de staat. Wang Yi zelf kreeg 9 jaar gevangenisstraf. Ondanks internationale druk lijkt een versoepeling van het vonnis er niet in te zitten. Momenteel verkeert hij in redelijke gezondheid, maar zijn mond blijft gesnoerd, en ook zijn vrouw staat onder streng toezicht. 

Het hoogste gezag

Bij het conflict tussen de staat en de Vroege Regenkerk gaat het natuurlijk om de vraag wie het hoogste gezag heeft. In een staat met totalitaire pretenties moet de staat altijd op nummer één staan. Dit is fundamenteel incompatibel met de abrahamitische religies, die het hoogste gezag (en misschien wel het enige werkelijke gezag) geven aan God.  

Bij het verhaal van Wang Yi moest ik denken aan een bijbeltekst, Markus 12 vers 13-17. In deze passage proberen farizeeën Jezus te betrappen op een politiek riskante uitspraak. Ze vragen hem of het terecht is belasting te betalen aan de keizer van het Romeinse Rijk, aangezien dat diens (goddelijke!) gezag legitimeert. Als hij ja zegt, erkent hij de keizer als heerser, als hij nee zegt, wordt hij opgepakt. Jezus doorziet de list en antwoordt met een vraag: Wie staat er op het geld dat ik moet betalen? Het hoofd van de keizer, luidt het weerwoord. Laat wat van de keizer is aan de keizer, en wat van God is aan God, concludeert Jezus. 

Er is een duidelijke parallel te trekken tussen het Romeinse Rijk en de Chinese Partij. Ze eisen beide dat hun bewoners het gezag erkennen van het politieke systeem, dat moeilijk verenigbaar is met Christendom. Waar echter het antwoord is van Jezus om niet het heil te zoeken in de politiek, is dat niet de weg die Wang Yi begaat. Hij ziet het Christendom ook als een mogelijkheid om wetgeving eerlijker te maken, om de macht van de leiders te begrenzen. En die mogelijkheden vormen een directe bedreiging voor de status quo.